Van naoorlogs stadspark tot uitvalsbasis van Karel de Grote: 6 historische parken
Weblog
In de coronaperiode, die we veelal thuis hebben doorgebracht, zijn we ons dagelijkse ommetje buiten nog meer gaan waarderen. En hoe fijn is het om dan in je nabije omgeving een park te hebben waar je even een frisse neus kunt halen? Bijna ieder dorp of stad kent wel zo’n mooie groene plek die bij jong en oud in de smaak valt.
Een deel van dit groen is beschermd als rijksmonument. Nederland telt ruim 1400 rijksbeschermde tuinen, parken en begraafplaatsen. Deze plekken worden gezien als visuele getuigen van de steeds veranderende relatie tussen mens en natuur.
De architectuurhistorici van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed kozen een aantal bijzondere parken binnen de bebouwde kom uit, die als de tijd het straks weer toelaat, zeer de moeite zijn om te bezoeken, ook als ze wat verder van huis zijn.
1. Thalenpark - Drachten
Het Thalenpark in Drachten is een naoorlogs stadspark dat in 2018 is aangewezen tot rijksmonument als belangrijk voorbeeld van het erfgoed uit de periode van de Wederopbouw. Tussen 1959 en 1963 is het park aangelegd naar ontwerp van de tuinarchitect Hein Otto. Het park kent een rechthoekige plattegrond en is vormgegeven door een open parkweide met beplanting in borders, waterpartijen in de vorm van vijvers met een cascade en wandelpaden met brug.
Het park sluit mooi aan op de uit dezelfde tijd daterende omliggende bebouwing van de wijk De Swette en vormt een buffer tussen de woonwijk en de Philips-fabrieken. Het ontwerp bleek echter geleidelijk wat van zijn kracht te hebben ingeleverd, wat leidde tot een renovatieplan. Het park nodigt nu weer uit om te verblijven en heeft alles in zich om te spelen, sporten, wandelen, luieren en een ommetje te maken. Precies wat de bewoners nodig hebben in de tegenwoordige anderhalvemeter maatschappij.
2. Valkhofpark – Nijmegen
Het Valkhofpark is een wel heel bijzondere plek in Nijmegen. En het is meer dan een park alleen. De stuwwal waarop het park ligt, was al vroeg een plek van menselijke activiteit en heeft inmiddels een driedubbele bescherming als archeologisch rijksmonument, groen rijksmonument én beschermd stadsgezicht. Het heeft sporen van bewoning uit de Bataafse tijd, de Romeinse tijd en de vroege en late middeleeuwen. Karel de Grote liet hier de Valkhofburcht bouwen als vaste uitvalsbasis tijdens zijn bezoeken aan het Noord-Westelijke deel van zijn rijk. In de middeleeuwen verbleven meerdere Duitse keizers op het complex. De burcht werd in 1796 gesloopt en het tufsteen vermalen
Op verzoek van de toenmalige Nijmegenaren bleven de Nicolaaskapel en St.-Maartenskapel (Barbarossaruïne) bestaan. Deze gebouwen behoren nu tot de oudste bouwwerken van Nederland. Het park kent dus ook nog twee gebouwde rijksmonumenten! Na de sloop van de burcht, waaronder de grote centrale toren, de donjon, werd het Valkhof achtereenvolgens door de tuinarchitecten J.D. Zocher sr, Hendrik van Lunteren en Lieven Rosseels ingericht als park in diverse stijlen.
Het park, waarin tijdens de Tweede Wereldoorlog door de Duitsers nog 3 bunkers werden gebouwd ter verdediging van de Waalbrug, ligt midden in binnenstad van Nijmegen. Tot vorig jaar maakte de mogelijke herbouw van de donjon vele tongen los. Momenteel werkt de gemeente aan een grootschalige revitalisatie van het stadspark. De RCE draagt daaraan bij met subsidie en advies.
3. Wilhelminapark - Utrecht
Het Wilhelminapark is in opdracht van de gemeente Utrecht aangelegd. De gemeente kocht in 1887 twee stukken grond, het Hogelandsepark en het Oudwijkerveld. De verkopende partij bedong de aanleg van een park. Na een prijsvraag, gewonnen door Jan Anthony Loran (1845 - 1914) en Henri Copijn (1842 - 1923) kon in 1897 met het werk worden begonnen. Om het geheel te bekostigen werden ook bouwpercelen uitgegeven.
Rondom het park verrezen statige herenhuizen. Het park is aangelegd in de toen populaire Engels landschapsstijl. Een gemengd bomenassortiment, struiken en bloeiende borders om twee weiden en een grote vijver verlevendigen de aanleg. Gebogen paden bieden de wandelaar een steeds wisselend beeld op het groen en het water. Toen het park werd aangelegd lag het relatief op grote afstand van het stadscentrum.
Nu ligt het te midden van woonwijken en is het een geliefde plek voor sport en spel, “chillen” en barbecueën. De Duitse bunker, die aan de rand werd gebouwd, doet tegenwoordig dienst als piepkleine expositieruimte. Het park werd in 2001 rijksmonument en sinds 2013 is het onderdeel van het beschermde gezicht Utrecht-Oost.
4. Park Sonsbeek - Arnhem
Wie kent het beeld niet: de Witte Villa op de heuvel in het groen. Het mooiste park van Arnhem vertelt vele verhalen, van het ontstaan van het heuvellandschap met zijn Sint-Jansbeek, de watermolens, de buitenplaatscultuur en de verfraaiingsdrang van baron van Heeckeren. Tot het wijze stadsbestuur dat in 1899 Sonsbeek opkocht als stadspark, wat het nog steeds is.
Directeur Gemeentewerken Jan Tellegen was begaan met het welzijn van de mens in de stad. De industrialisering en groei van steden maakten die stadsmens niet gezonder. Toevallig in hetzelfde jaar als de parkaankoop werd het eerste concept voor de Woningwet 1901 met het adagium “licht, lucht en ruimte” gepresenteerd. Hoe mooi liep Park Sonsbeek op deze behoeften vooruit door dit in ieder geval in de vrije tijd ter beschikking te stellen! Arnhem zou blijven uitblinken door zijn groene long die van de Hoge Veluwe tot in het stadscentrum reikt.
5. De Braak - Amstelveen
Het voorjaar is hét moment om een bezoek te brengen aan heempark De Braak in Amstelveen. De inheemse planten in dit wandelpark staan dan namelijk prachtig in bloei. Voor de aanleg van het park in 1939 ging ontwerper Broerse uit van de bestaande situatie met plassen, waterlopen en veengrond. Revolutionair was dat hij voor de beplanting van het park inheemse (‘wilde’) planten gebruikte. Omdat deze planten uit de vrije natuur kwamen en niet gekweekt werden, werd er bij het park een kwekerij voor eigen gebruik ingericht. Deze kwekerij is nog steeds in gebruik en levert de planten voor het park.
6. Kloosterdorp - Steyl
Ten zuiden van Venlo ligt langs de Maas een uniek complex met verschillende kloostergebouwen, een missiemuseum, een Lourdesgrot en drie parken: het geheel vormt het beschermd dorpsgezicht Kloosterdorp Steyl. De kloosters zijn vanaf 1875 gesticht door de Duitse pater Arnoldus Jansen, die inmiddels heilig verklaard is. Hij week destijds naar Nederland uit vanwege de ‘Kulturkampf’ in Duitsland, een periode in het 19de-eeuwse Duitsland van strijd tussen Staat en Kerk.
In de parken van het complex is een prachtige hoeveelheid heesters en groenperken aanwezig, die je dwingen tot stilte en innerlijke rust. Die innerlijke rust is ook letterlijk te vinden bij een van de congregaties in het kloosterdorp, die van de zogenoemde roze zusters, die alle dagen zwijgend doorbrengen. Een deel van het park is de prachtige, ommuurde begraafplaats. De confrontatie tussen romantisch groen en de strenge ommuring zorgt voor een bijzondere parkbeleving. In het andere deel van het park domineert de Heilig Hartheuvel.
