Raad grijpt crisis aan voor vernieuwing subsidiestelsel

De Raad voor Cultuur maakt zich grote zorgen over de gevolgen die de crisis in de cultuursector op de samenleving heeft. De coronacrisis, zo signaleert de raad, heeft niet alleen negatieve gevolgen voor de inkomsten van kunstenaars, maar tast ook de werkgelegenheid in aanpalende sectoren aan, zoals horeca, beveiliging en infrastructuur. Daarnaast is het wegvallen van cultureel aanbod van negatieve invloed op de sociale cohesie, de mentale gezondheid, de vrijetijdsbesteding en de expressiemogelijkheden van jongeren.

Dat blijkt uit het rapport Onderweg naar overmorgen, dat maandagmiddag in Den Haag is aangeboden aan minister Van Engelshoven (D66, OCW). De raad adviseert daarin om de cultuursector extra tijd en financiële middelen te geven om te experimenteren met nieuwe verdienmodellen. Het rapport analyseert de gevolgen van de crisis en geeft aan hoe de sector op termijn weer gezond kan worden.

De huidige crisis heeft volgens de raad duidelijk gemaakt dat het bestaande cultuursubsidiebestel knelt. De raad wil de komende kunstenplanperiode, die van 2021 tot 2024 loopt, daarom benutten om alternatieven voor het huidige bestel te verkennen.

Als het virus is verslagen, breekt voor de cultuursector een nieuwe tijd aan, stelt de raad. Citaat uit het rapport: „Herstel is niet: terug naar het oude. De crisis heeft in de sector én samenleving zaken blootgelegd die om veel ingrijpender aanpassingen vragen.”

Door het overheidsbeleid van de afgelopen jaren, gericht op meer eigen inkomsten voor instellingen, heeft de coronacrisis de cultuursector extra hard geraakt, staat in het rapport. Dit heeft ook grote nadelige gevolgen voor de maatschappij. Zo neemt de leefbaarheid van de (binnen)steden af. Het onderwijsaanbod verarmt, en als gevolg van het wegvallen van sociaal en cultureel verkeer worden gevoelens van isolatie, somberheid en verveling versterkt.

De raad constateert dat in de sector al veel nieuwe ideeën en initiatieven ontwikkeld zijn om het publiek te blijven bereiken. Deze initiatieven zijn echter versnipperd en zorgen voor onvoldoende inkomsten. Om hier verbetering in te brengen, blijft noodsteun onontbeerlijk en is het volgens de raad van belang op grotere schaal te experimenteren met nieuwe werkmethoden en verdienmodellen.

Lees ook ‘In ons subsidiesysteem moet meer nuance komen’

Innovaties

De raad adviseert om drie onderzoeksprojecten op te zetten met experimenten gericht op innovaties in digitalisering, ruimtegebruik en differentiatie van artistieke vormen. Het is de bedoeling dat bij deze zogenoemde ‘fieldlabs’ naast de (rijks-)cultuurfondsen en gesubsidieerde instellingen steeds ook niet-gesubsidieerde instellingen en individuele makers betrokken worden.

De raad adviseert de minister verder om de gehele komende subsidieperiode andere eisen te stellen aan instellingen die rijkssubsidie ontvangen. In tijden van gedwongen sluiting is het immers niet mogelijk om hen te beoordelen op harde prestatienormen. Het is vooral van belang, aldus de raad, dat instellingen de ruimte krijgen zich te verantwoorden over hoe zij onder steeds wisselende omstandigheden invulling geven aan hun kernmissie en hun publiek blijven bereiken.

De komende kunstenplanperiode wil de raad benutten om te komen tot een nieuw en verbeterd bestelontwerp. Maar daar is tijd voor nodig. Daarom adviseert de raad om de komende periode de rijkssubsidies aan culturele instellingen met één of twee jaar te verlengen. Provincies en gemeenten krijgen hetzelfde advies.

De financiële basis van de cultuursector dient volgens het advies te worden versterkt. De overheid zou een garantiefonds en een ruimer subsidiekader kunnen opzetten. Met een productiefonds en door investeringen in grote culturele producties fiscaal aantrekkelijk te maken, kan ook de private kant van de markt voor cultuur sterker worden gemaakt.

In het rapport staat een aantal kerncijfers over de cultuursector die duidelijk maken hoe hard de sector door de coronacrisis is getroffen. De culturele en creatieve sector droeg vorig jaar volgens het CBS 25,5 miljard euro bij aan het bruto nationaal product en was toen met 320 duizend banen goed voor 4,5 procent van de totale werkgelegenheid. Door corona bedraagt de inkomstenderving van de sector inmiddels 4,5 miljard euro. Tot medio 2021 staat daar 1,5 miljard euro aan noodsteun tegenover.