Met 25 miljoen euro extra kunnen kunstenaars eerlijk worden betaald
Als we niet willen dat kunstenaars voor een habbekrats of gratis hun werk doen, heeft de cultuursector in ieder geval 25 miljoen euro per jaar extra nodig, becijferde belangenorganisatie Kunsten ‘92.
Met jaarlijks ruim 25 miljoen euro extra is het mogelijk dat kunstenaars volgens cao-afspraken en andere bestaande richtlijnen worden betaald.
Dat blijkt uit een onderzoek dat Kunsten ‘92, de grootste belangenorganisatie van het cultuurveld, heeft laten doen in de sectoren theater, dans, muziek, muziektheater en beeldende kunst. Minister Van Engelshoven van Cultuur krijgt het rapport vandaag aangeboden.
Freelancers in orkesten krijgen slechter betaald dan vaste orkestleden
Afgelopen week kwam naar buiten dat sommige freelance musici bijzonder weinig tot niets betaald krijgen voor hun optredens. Freelancers in orkesten krijgen slechter betaald dan vaste orkestleden. Ook bij andere groepen, zoals beeldende kunstenaars en acteurs, is de beloning vaak erg laag.
Zorgen hierover bestaan al langer. Eergisteren beloofde Van Engelshoven in de Tweede Kamer dat zij 11 juni bekend maakt hoeveel geld ze wil geven voor een betere betaling van kunstenaars. De Raad voor Cultuur adviseerde de minister vorige maand om hiervoor 15 miljoen euro per jaar te reserveren.
Cao-conform
Dat is niet genoeg, blijkt uit dit onderzoek. Bij toepassing van de cao- of andere beloningsafspraken en bij uitbetaling van al het structurele overwerk kom je uit op 25,4 miljoen euro extra. Het gaat dan alleen om kunstinstellingen met een 4-jarige subsidie van het rijk. Clubs die met privaat geld of door gemeente en provincie worden gefinancierd, tellen nog niet mee. Ook sectoren als film, festivals en de creatieve industrie zijn nog niet meegerekend.
Met 25 miljoen aan extra subsidie kunnen veel van de problemen bij orkesten, musea, theater-, dans- en operagezelschappen worden opgelost, stelt Marianne Versteegh, secretaris van Kunsten ‘92. “De grotere instellingen die een cao hebben, doen het al best goed,” zegt ze. “Kleinere instellingen moeten steeds meer een beroep op zzp’ ers doen. Dan wordt het probleem meteen groter.”
Experimentele kunst
De grootste tekorten doen zich voor bij presentatie-instellingen, waar experimentele kunst wordt getoond, en bij muziekensembles. Daar moet percentueel het meest bij (tussen de 25 en 32 procent) om de beloning op orde te brengen. Dat zijn relatief kleine bedragen. Bij de musea is de achterstand het kleinst, maar omdat het een grote sector is, gaat het meteen om veel geld (10 miljoen). In de 25 miljoen is ook een betere betaling van freelancers bij orkesten meegerekend.
Er is nog een andere voorwaarde voor een goede beloning, vindt Kunsten ‘92. De lonen zouden net als in andere door de overheid gefinancierde sectoren, als zorg en politie, jaarlijks geïndexeerd moeten worden. In 2018 is dat voor het eerst na de crisis weer gebeurd. Kunsten ‘92 wil dat de minister dat voortzet in de nieuwe cultuurnotaperiode van 2021 tot 2024. De kosten daarvan zijn 64,7 miljoen per jaar. Versteegh: “Dat de betaling wordt aangepast aan de stijging van het loon- en prijspeil is niet meer dan vanzelfsprekend. Het gebeurt in andere sectoren ook.“
Richtlijnen
Kunstenaars zijn al enkele jaren in gesprek over fair practice. Met Kunsten ‘92 als voortrekker is een Fair Practice Code opgesteld. Die biedt een kader voor eerlijk en duurzaam werken in de culturele sector. Inmiddels zijn er ook honoreringsrichtlijnen opgesteld voor beeldende kunst en ensembles. Die zouden er ook voor freelance musici en andere groepen moeten komen, vindt Versteegh. “Freelancers en opdrachtgevers weten dan wat een redelijk bedrag is en kunnen van daaruit onderhandelen.”
Als er meer geld gaat naar de mensen op het podium, gaat de ticketprijs omhoog
‘Meer geld voor kunstenaars betekent hogere ticketprijzen’
Els van der Plas, directeur van Nationale Opera & Ballet
“Het mooie van kunst is dat er mensen werken die al hun passie en energie geven aan wat ze maken. Nu zie je dat de vraag opkomt: is het nog wel in balans? Het is moedig dat dit debat over eerlijke betaling wordt gevoerd, want het risico bestaat dat betere betaling ten koste gaat van het cultuuraanbod en dus van kunstenaars zelf.
“Ik sta helemaal achter de gedachte dat mensen goed moeten worden betaald. Daar moet Nationale Opera & Ballet ook aan werken. We zijn in overleg met de freelancers over betere voorwaarden. Daar kan ik nog niets over zeggen.
“We moeten beseffen dat we niet alleen subsidie krijgen om onze musici, zangers en dansers te betalen, maar ook om opera en ballet toegankelijk te houden. Als er meer geld gaat naar de mensen op het podium, gaat de ticketprijs omhoog. In Nederland is, in tegenstelling tot bijvoorbeeld Londen of Parijs, de opera nog betaalbaar. Dat is een belangrijke overweging.
“We zouden kunnen bezuinigen door voor kleinere producties te kiezen: geen Wagneropera’s met honderd man in het orkest, maar Mozartopera’s met een kleinere bezetting. Probleem is dan dat je een deel van je culturele erfgoed onzichtbaar maakt.
“Minstens zo belangrijk als extra geld voor fair practice is de indexering van lonen. Bij politie en zorg is dat gebruikelijk, waarom dan niet bij kunst? Cultuur werd bij de bezuinigingen onder staatssecretaris Zijlstra afgeschilderd als een linkse hobby, maar het is een serieus vak, waar mensen voor studeren. Veel mensen genieten ervan en landen en steden verdienen er geld aan. Gelukkig is dat besef onder de huidige coalitie aan het terugkeren. Politici zouden met respect moeten praten over kunstenaars en een keer moeten komen kijken. Ik word altijd blij van politici als Angela Merkel, die regelmatig voorstellingen bezoekt.”
Als de overheid geen geld vrijmaakt, moeten we dan genoegen nemen met minder kunst?
‘Entreeprijzen verhogen? Daar wil ik niet aan denken’
Birgit Donker, directeur Nederlands Fotomuseum in Rotterdam
“Vaak zijn fotografen eenlingen die moeten onderhandelen met kranten en andere mediabedrijven. Vooral in de journalistiek liggen de tarieven daardoor laag. Als museum hebben wij ons solidair verklaard met fotografen die actievoeren onder het motto: ‘Fotografen verdienen beter’. Gelukkig verschuift er al wel iets. Twee jaar geleden is er een richtlijn opgesteld voor eerlijke honoraria in de fotografie en andere beeldende kunsten. Aanleiding was dat kunstenaars vaak weinig of niets betaald kregen. Ook hadden zij én de musea geen goed idee hoeveel ze moesten vragen voor bijvoorbeeld een solotentoonstelling of nieuw werk.
“Dankzij de richtlijn krijgen kunstenaars nu vaker betaald. Het Fotomuseum heeft als een van de eerste instellingen de honorariumrichtlijn onderschreven. Wij betalen nu altijd het voorgeschreven bedrag. Een deel van die extra kosten kunnen we terugvragen bij het Mondriaan Fonds, dat van de overheid geld heeft gekregen om de eerlijke betaling op gang te helpen. In 2021 houdt die regeling op. Vanaf dan moeten instellingen alles zelf dekken, terwijl ze daar geen geld voor hebben. Ook een deel van het vaste personeel in ons museum wordt onder de museum-cao betaald. Daar moet echt iets aan gebeuren.
“Het diepere probleem ligt bij de bezuiniging op de kunsten. In 2012 heeft het Rijk het kunstbudget verlaagd van 800 miljoen euro naar 600 miljoen euro per jaar. Van zo’n laag bedrag kun je net tien kilometer snelweg aanleggen. Ik hoop dat de minister van onderwijs, cultuur en wetenschap luistert naar het financiële advies dat de kunstsector afgeeft. Het zou mooi zijn als de bezuiniging op z’n minst wordt teruggedraaid. Als de overheid geen geld vrijmaakt, moeten we dan genoegen nemen met minder kunst? De entreeprijzen verhogen? Daar wil ik niet aan denken.”
Lees ook:
Musici zijn het zat om voor nop te komen spelen
Musici zijn er klaar mee. Ze willen geen concerten meer geven waarvoor ze niet of nauwelijks betaald worden.
Het uurtarief van zzp’ers in de kunst ligt op een uitzonderlijk laag niveau
Musici weigeren nog langer gratis concerten te geven. Ook andere freelance kunstenaars werken tegen uitzonderlijk lage tarieven, blijkt uit onderzoek.