Musici zijn het zat om voor nop te komen spelen
Musici zijn er klaar mee. Ze willen geen concerten meer geven waarvoor ze niet of nauwelijks betaald worden.
Sinds saxofoniste Femke IJlstra in actie kwam tegen de gratis toegankelijke lunchconcerten, waarvoor musici geen betaling ontvangen, krijgt ze steun van collega’s in het hele land. Het Platform voor Freelance Musici, dat opkomt voor de positie van zzp’ers in de muziek, krijgt dagelijks nieuwe aanmeldingen. De teller staat nu op ruim 1300 leden, aldus oprichtster Dorine Schoon.
De zalen maken misbruik van het verlangen van de musici om op een mooi podium te staan
Belangrijke steen des aanstoots zijn de lunchconcerten, die gratis zijn voor bezoekers. In veel zalen, ook heel grote, krijgen musici daarvoor helemaal niets betaald. De pianostemmer, de zaalwachten en technici daarentegen worden wel betaald.
Bij studenten van het conservatorium is dat nog te begrijpen. Maar volgende week woensdag spelen de zeer ervaren Thorwald Jørgensen op theremin en pianiste Kamilla Bystrova in het Amsterdamse Concertgebouw, de ervaren mezzosopraan Myra Kroese zingt dinsdag voor niets bij Nationale Opera&Ballet. Ook bij TivoliVredenburg in Utrecht spelen gevestigde namen in de lunchpauzeconcerten, vermeldt de website.
De zalen maken misbruik van het verlangen van de musici om op een mooi podium te staan, vindt hoboïste Schoon. “Voor jou tien anderen, krijg je te horen. Musici zijn bang om werk te verliezen, horen we. Door samenwerking in het platform voelen sommigen zich gesterkt om toch aan hun prijs vast te houden.”
Daar staat tegenover dat mensen zich aanbieden om gratis te spelen, zegt Paul Holterman die de lunchconcerten in de Stopera organiseert. “Laatst zong hier een herenkoor van freelancers. Een van hen zei na afloop: ‘Ik vond het altijd fout om voor niks op te treden, maar het was zo leuk dat ik volgend jaar terugkom.’”
Bij lunchconcerten wordt na afloop wel gecollecteerd. Maar dat is voor de kosten van de zaal: energie, verwarming, productiekosten en de lunch voor de musici. Dat die gratis spelen, wordt het publiek niet speciaal verteld.
De zalen zijn vaak trots op hun gratis lunchconcerten die zo laagdrempelig klassieke muziek aan bieden. Dat de zalen doorgaans vol zitten, is een buitenkansje voor musici, redeneren concertorganisatoren. “Voor de musici is het een gelegenheid om zich op een prachtig podium voor een volle zaal te presenteren en concertervaring op te doen,” zegt Simon Reinink, directeur van het Concertgebouw.
Bij lunchconcerten wordt na afloop wel gecollecteerd. Maar dat is voor de kosten van de zaal: energie, verwarming, productiekosten en de lunch voor de musici. Dat die gratis spelen, wordt het publiek niet speciaal verteld. Dat de betaling van musici een probleem is, zien ze bij sommige zalen wel. “Ik kan voor een gratis lunchconcert 136 euro geven, een fooi”, zegt Yvonne van den Berg, programmeur klassieke muziek van de Oosterpoort in Groningen. “Ik vind het soms lastig uit te leggen aan de musici. Er is ergens een beschavingsgrens.”
Gratis laten optreden? ‘Best bizar’, vindt Geerten van de Wetering, organist van de Haagse Kloosterkerk en programmeur van de lunchconcerten daar. Musici, inclusief studenten, krijgen bij hem een kleine vergoeding. “Het is veel te weinig, maar helemaal voor niets, dat zou ik niet durven vragen.
Volgende week verschijnt een rapport van Kunsten 92, waaruit blijkt dat zonder indexatie minstens 25 miljoen euro nodig is om mensen die in de cultuursector werken van een eerlijk loon te voorzien. Deze zogenaamde fair practice is zeker een essentieel thema, vindt ook Reinink. “Maar niet bij de lunchconcerten. De musici betalen is alleen mogelijk wanneer er kaarten worden verkocht. Maar dan ontnemen we de musici kansen en werpen we een drempel op voor publiek dat hier niet kan komen.” Schoon: “Als je het niet kunt betalen, moet je het niet aanbieden. Musici krijgen hun boodschappen ook niet gratis.”
Femke IJlstra: het systeem is verrot
Wie een gratis lunchconcert in het Amsterdamse Concertgebouw geeft, krijgt geen honorarium, maar wel een lunch en onkostenvergoeding aangeboden. Dat hebben deze musici te danken aan saxofoniste Femke IJlstra, die in opstand kwam tegen het ontbreken van enige beloning voor haar concert.
IJlstra is hoofdvakdocent aan het conservatorium in Groningen en freelance musicus. Ze speelt regelmatig in het Koninklijk Concertgebouworkest en het Radio Filharmonisch Orkest. Daarnaast speelt ze kamermuziek in verschillende bezettingen. Toen ze er door de geboorte van haar kind een tijdje tussenuit was geweest, besloot ze op advies van een marketingbureau om lunchconcerten te geven. “Dat is goed voor je pr, zeiden ze”, vertelt IJlstra. “Dan krijg je niet betaald, nee, maar zo gaat het nu eenmaal, zeiden ze. Nou vooruit, dacht ik, dan speel ik gratis in het Concertgebouw.
“Maar na afloop voelde het zo fout, dat ik dacht: dit doe ik nooit meer. Ik ben al tien jaar een goede musicus, op een gegeven moment is het klaar. Ik zette mijn conclusie op Facebook en kreeg honderden reacties. Sommige musici zeiden: ‘je hebt er toch zelf voor gekozen?’ Anderen zeiden: ‘ik weiger voortaan ook om gratis te spelen’.”
ik kan wel spelen voor mijn pr, maar ik moet ook mijn huur betalen en zorgen dat we te eten hebben
Daarna vroeg het Concertgebouw haar op gesprek. IJlstra: “ik heb ze gezegd: jullie zijn de grootste zaal en moeten het goede voorbeeld geven in Nederland. Ik legde uit dat ze in Groningen de professionele musici wel betalen en de studenten niet. Maar dat vonden ze bij het Concertgebouw te ingewikkeld worden. Toen boden ze de lunch aan.”
IJlstra noemt het systeem verrot. “Ik heb tijdens en na mijn studententijd zo vaak gratis gespeeld. Dan hoop je, heel naïef, dat er een programmeur in de zaal zit die jou ontdekt. Maar juist bij zo’n lunchconcert komt die niet. En dan nog: ik kan wel spelen voor mijn pr, maar ik moet ook mijn huur betalen en zorgen dat we te eten hebben.
De waardering voor je spel hoort ook in geld uitgedrukt te worden, vindt IJlstra. “Maar zo werkt het niet in deze branche. In het Concertgebouw, De Doelen, Vredenburg, bij de Nationale Opera: je mag er lunchconcerten spelen als je het voor niks doet. Toen de opera mij vroeg, maar niet eens reiskostenvergoeding kon betalen, heb ik nee gezegd. Ik vind dat de zalen misbruik maken van het overschot aan musici. Het lastige is dat zzp’ers geen tijd hebben om actie te voeren. Via Facebook zeggen we voor het eerst tegen elkaar: jongens, dit moeten we niet meer doen.”
IJlstra begrijpt best dat zalen er geen geld voor hebben. “De gratis lunchconcerten zijn een schaamtedossier voor ze. Ze willen met de gratis concerten goodwill kweken bij het publiek. Maar dan moet er openheid zijn over dat de musici niet kunnen worden betaald. Of je moet amateurs uitnodigen.”
Lees ook:
Het is tijd om kunst op waarde te schatten
Het succes van de kunsten gaat ten koste van de makers. De overheid kan niet afzijdig blijven, aldus Gijs Scholten van Aschat, voorzitter van de Akademie van Kunsten.
Ook moderne cultuurgenres moeten subsidie van het Rijk kunnen krijgen, vindt de Raad voor Cultuur
Er moet meer geld bij voor eerlijke arbeidsvoorwaarden voor kunstenaars, bepleit de Raad voor Cultuur.